Op cruise met Hans Op de Beeck

Hans Op de Beeck doet het weer! Met een zelfontworpen schip, het grootste en ongetwijfeld het meest exclusieve ter wereld, verwekt de Brusselse kunstenaar een cruise-ervaring om nooit te vergeten. Sea of Tranquillity meert, na de première in de Franse havenstad Saint-Nazaire, voor het eerst aan in België. In Argos, het centrum voor kunst en media in Brussel, belandt de bezoeker in een totaalinstallatie: een verlaten museum met de oplichtende scheepsmaquette en een film. Dit is alvast de meest vervoerende vijfsterrententoonstelling van het voorjaar, en misschien wel van het hele jaar.

De ingang is, zoals een ouderwets museum, afgebakend met een koord. Her en der staan transportkisten, een trapladder bleef achter, er hangen grote aquarellen, en in zichzelf gekeerde replica's van de kapitein en het kamermeisje presenteren de kostuums. De transparante etiketbordjes zijn leeg en de vitrines zijn nog niet helemaal geïnstalleerd. De presentatie is in opbouw, ofwel wordt ze ingepakt. Alles ligt erbij zoals het achterbleef na sluitingstijd. Het zwarte interieur met zelfgemaakte constructies evoceert de schemering die de kleuren heeft opgeslokt. Het is een museum over een cruiseschip, een museum over de mythe en de creatie van de legende. Tegelijkertijd wordt de achterkant van de mythe getoond. Zonder kritische commentaren, en zonder de schoonheid overboord te gooien. Het is meteen overduidelijk waarom de internationale kunstwereld door de knieën gaat voor het werk van Hans Op de Beeck (°1969). Volgende zomer construeert hij voor een groepstentoonstelling tijdens de Biënnale van Venetië een soort vervolginstallatie van zijn sneeuwlandschap, het betreedbare panorama van 18 meter dat een wit rustpunt aanbiedt. Maar deze rust, 'de dunne lijn tussen gelukzaligheid en melancholie', kantelt zachtjes naar onrust. Gewoonlijk lijkt hij een pact te sluiten met de nacht. Het is een nacht waarin we graag vertoeven. Voltreffers zijn onder meer de maquette van het kruispunt met het doelloze rode licht of het desolate wegrestaurant over een even desolate autosnelweg, op ware grootte en in het schijnsel van de oranje straatlampen.

Droomcruise

De kunstenaar zoekt de stilte op die komt aanzetten als de goed georganiseerde maatschappij is stilgevallen. Zonder mensen verschijnt de wereld als een bordkartonnen decor. De absurditeit van het bestaan steekt de kop op, en daar zit een vorm van schoonheid en spiritualiteit in. Dat is nu niet anders. Alleen krijg je in eerste instantie de indruk dat de absurditeit er ditmaal vandoor gaat, wellicht omdat de expositie de radertjes in het hoofd even doet stoppen. Om de bezoeker te laten meedrijven in een droom. Toch heeft de droom ook donkere kanten, zonder om te slaan in een nachtmerrie. Dan besef je dat er tevens iets wordt gefluisterd over de onzin van categorieën zoals 'de grootste' of 'de hoogste'. Sea of Tranquillity werd in gang gestoken in Saint-Nazaire, waar het grootste passagiersschip ter wereld werd gebouwd. Hans Op de Beeck zag de werven en hoorde schrijnende verhalen over de 'Queen Mary 2'. Daaruit ontstond de grijze maquette met troosteloze slaapcontainers voor de gastarbeiders. Zelf ging hij nog groter door een drijvende minimaatschappij te ontwerpen voor pakweg 4.000 passagiers. De maquette is gerealiseerd door een bedrijf dat in de Franse havenstad scheepsmodellen vervaardigt voor musea. De lichtjes van het pronte schip weerspiegelen feeëriek in een zee van zwart glas, maar de kop met facetten is behoorlijk dreigend. 'Het moest een boot zijn zoals de architectuur van Frank Gehry of Zaha Hadid', zegt hij. 'De kop oogt militair, gepantserd, als een insect. Daarvoor heb ik gekeken naar vliegtuigen. Het is een fictie, maar het is geen sciencefiction. Dit schip kan vandaag varen.'

Onderhuidse onrust

Voor de film is de elegante mastodont digitaal uitgewerkt. Acteurs zoals Johan Leysen en Leah Thys evoceren het leven op het schip, zonder dialogen. Er zijn weidse luxekajuiten, een spa en zelfs een operatiezaal voor plastische chirurgie. Het is een echte ooglidcorrectie, waarvan je een close-up ziet: een gezicht dat als een bloem in de blauwe doeken ligt. De vertoning is een vloeiende aaneenrijging van fragmenten, soms bijna stillevens. Een kok zit roerloos op een stoel met een rokende sigaret in de hand, een man eet een felblauw designgerecht (een compositie van topkok Kristof Coppens), de jonge vrouw voor een deur is misschien een escortdame, in een theaterzaal wordt een Braziliaanse show opgevoerd en de inhoud van een urne wordt in zee gestrooid. Het is een grijze wolk die in slow motion het beeldscherm vult. Steeds weer weerklinkt een wondermooi jazzlied, gezongen door Sandrine. Hans Op de Beeck heeft het geschreven en gecomponeerd. Sea of Tranquillity is een lied, een film, een installatie en de naam van het schip. 'Iedereen verlangt naar een zee van rust, maar als een boot zo heet, kan dat impliceren dat daar niets te beleven valt', zegt hij met een lachje. Zijn cruiseschip is een metafoor voor de perfect gestructureerde wereld, en daar kan altijd iets mislopen. Vandaar de onderhuidse onrust. Het is een dreiging waarin je met veel plezier kopje onder gaat. Toch mag je het overige aanbod niet vergeten: een expositie van de Amerikaanse kunstenares Shelly Silver en gefilmde performances en choreografieën, onder anderen van Trisha Brown, in het New York van de jaren 1970.