Heb mededogen met de lijdende bekeerlinge

Bij Opera Ballet Vlaanderen in Antwerpen ging dinsdag 'De bekeerlinge' van componist Wim Henderickx en regisseur Hans Op de Beeck in wereldpremière. Muziek en beeld vormen een sterke entente in een aangrijpende productie.

'De bekeerlinge' is gebaseerd op het gelijknamige boek uit 2016 van Stefan Hertmans. Hij reconstrueert de noodlottige reis van Rouen tot in Egypte en terug die een vrouw in de elfde eeuw maakte. Op de vlucht voor religieus geweld, op zoek naar haar ontvoerde kinderen. Ze maakt ook een reis in zichzelf: wat is haar plaats in een wereld die haar verstoot?

Vreemd genoeg vindt haar lijdensweg zijn wortels in het mooiste wat het leven te bieden heeft: onvoorwaardelijke liefde. De vrouw heet Vigdis Adelaïs. Ze is katholiek. Als ze verliefd wordt op een joodse man, bekeert ze zich tot het jodendom en verandert ze haar naam in Sarah Hamoutal. Die dubbele religieuze identiteit is de kiem van haar ondergang. De wereld was er in de elfde eeuw niet klaar voor. De link is snel gelegd: vandaag lijkt de wereld er ook niet klaar voor.

Wim Henderickx, Hans Op de Beeck en librettist Krystian Lada stonden voor een heikele opdracht om het complexe verhaal met zijn psychologische, filosofische en religieuze componenten op een heldere manier naar het podium te vertalen. Daarin zijn ze met vlag en wimpel geslaagd. 'De bekeerlinge' is misschien een sombere opera, maar zwaar op de hand of drammerig is hij niet. Muziek, woord en beeld vormen als communicerende vaten een onderhoudende entente.

Henderickx is al jaren gepokt en gemazeld in de hedendaagse klassieke muziek, met opera en muziektheater als speerpunten. Hij is van opleiding percussionist en dat hoor je van de eerste tot de laatste minuut aan zijn nieuwe opera. Er schuilt veel ritme en sturm-und-drang in zijn compositie. De muziek correspondeert ook heel inventief met de plaatsen die Vigdis/Hamoutal op haar tocht aandoet.

Zeker in het tweede deel is Henderickx op zijn best als hij - Hamoutal achterna - voluit de kaart van zijn geliefde oriëntaalse muziek kan trekken. Hij begon ooit als muziekarrangeur en dat merk je. Henderickx maakt ten volle gebruik van het rijke muzikale palet van een symfonisch orkest. Geen instrument blijft ongebruikt. Hoe heerlijk klinken die dwarsfluiten. In dirigent Koen Kessels vond Henderickx de ideale partner om zijn partituur optimaal te laten klinken.

De muziek van Henderickx geeft wel weinig rust. Ze gaat maar door. De rust vind je in de regie en de scenografie van Op de Beeck, beeldend kunstenaar van beroep. Hij grijpt terug naar het eeuwenoude theater, wat contrasteert met de hedendaagse muziek van Henderickx.

Centraal op het podium staat een grote theatermachine. Via een katrolsysteem wordt de plaats van handeling van elk van de elf scènes uitgebeeld op een groot podiumdoek. Dat is de ene keer een synagoge/kerk, dan weer een mediterraan landschap of een bewolkte nacht bij volle maan. Het is een handige manier om de verschillende etappes van de reis efficiënt uit te beelden. Tegelijk levert het mooie tableaus op. De brandstapelscène is onvergetelijk.

Het manco is dat de theatermachine vrij vooraan op het podium staat opgesteld. Tel daar nog het grote aantal koorleden en wat podiumattributen bij en je krijgt af en toe een gevoel van overdaad op een relatief klein speelveld.

Nog een verwijzing naar theater uit lang vervlogen tijden zijn de dubbel- of triplerollen die sommige zangers vertolken. Je kan het interpreteren als een verwijzing naar het zoeken naar identiteit. Als toeschouwer word je dan weleens op het verkeerde been gezet: was die niet dood? Tot je - snel - doorhebt dat het dezelfde zanger in een andere rol is.

Vlees en bloed

'De bekeerlinge' is geen historisch traktaat. In zijn regie richt Op de Beeck zich vooral op de psyche van het hoofdpersonage. Je ziet een vrouw van vlees en bloed langzaam maar zeker haar verstand en levenslust verliezen. Het geloof dat verondersteld wordt steun te bieden, kraakt haar. De rol van Vigdis/Hamoutal wordt sterk vertolkt door (een zwangere) Lore Binon. De vocale muziek van Henderickx past haar als gegoten. Ze acteert ook oordeelkundig en vermijdt de grote gebaren en de dramatiek. Ze staat drie uur op het podium als een vrouw van wie je begrijpt dat ze het leven niet meer aankan.

De andere hoofdrol is weggelegd voor de verschillende koren, in somber zwart gekleed. Ze zijn de participerende toeschouwers in de voorstelling, die vaak heel traag rondwandelen, in contrast met de dwingende muziek. Tegelijk zijn ze technici die op het podium attributen op de juiste plaats zetten. Het is de dualiteit van het bestaan die in de opera consequent wordt doorgetrokken.

In de prachtige slotscène vallen alle stukjes samen. Vigdis neemt afscheid van het leven. Het beeld en de muziek lijken erop te wijzen dat ze dat doet in een oecumenische wereld. Dan toch. Misschien is er hoop.